Các trường phái kiến trúc Trung Quốc (Phần 3): Mân phái (闽派) – Kiến trúc đa năng miền Đông Nam Trung Quốc

 

Trường phái kiến trúc Mân phái (闽派 - Mǐn pài) xuất phát từ vùng Phúc Kiến (福建 - Fújiàn) ở miền Đông Nam Trung Quốc, đặc biệt phát triển mạnh tại khu vực duyên hải và vùng sơn nông quanh đó. Với điều kiện địa lý đa dạng, từ biển rộng đến núi non, từ vùng đất thấp đến khu vực nội địa cao, phong cách kiến trúc này đã tạo nên những giải pháp thiết kế rất đặc trưng, vừa đáp ứng khí hậu, vừa chứa đựng giá trị văn hóa cộng đồng.

Mân phái nổi bật với loại hình phòng ở tập thể, nhà ở đông con cháu, có khả năng phòng thủ, chống thiên tai và bền vững theo thời gian. Tiêu biểu nhất trong số đó chính là các “thổ lâu” (土楼 tǔlóu) — nhà hình tròn hoặc hình vuông lớn, xây bằng đất nện, dành cho cả một dòng họ sống cùng nhau và có thể tự bảo vệ.

 

Các đặc điểm nổi bật

Phong cách kiến trúc Mân phái thể hiện qua nhiều yếu tố nhận dạng sau:

• Vật liệu chủ yếu từ địa phương: đất nện, đá, gỗ, ngói địa phương. Những tòa nhà lớn như thổ lâu thường dùng kỹ thuật 夯土 để xây tường dày, chắc chắn. 

• Hình thức kiến trúc đa dạng nhưng rất mạnh về cấu trúc phòng thủ: kiểu tròn, vuông, thậm chí “năm phượng” (五凤楼 - wǔ fèng lóu) hay dạng “không gian cung điện” nhỏ. 

• Mái nhà thường có hình dáng đặc trưng vùng duyên hải: mái cong, mái “cánh én”, tường chắn gió bọc ngoài, phù hợp khí hậu ẩm, gió mạnh ven biển. 

• Bố cục kiến trúc hướng vào sinh hoạt cộng đồng: nhà dòng họ lớn, khu sinh hoạt chung, sân trong, hướng núi, mặt nước… Từ đó kiến trúc không chỉ phục vụ gia cư mà còn phục vụ cộng đồng rộng hơn. 

 

Vị trí – thời gian phát triển

Mân phái phát triển mạnh trong giai đoạn từ thời Minh – Thanh (khoảng thế kỷ 14 đến 19) ở khu vực Phúc Kiến, đặc biệt là vùng miền núi và duyên hải. Trải qua nhiều thế kỷ, phong cách này vẫn còn dấu vết rõ ràng trong các khu dân cư cổ và các công trình làm du lịch hiện nay.

 

Một vài công trình tiêu biểu

•  Các thổ lâu (土楼 - tǔlóu) ở vùng Phúc Kiến và Quảng Đông: những tòa nhà hình tròn lớn, xây bằng đất nện, có thể chứa cả trăm hộ gia đình, vừa là nơi ở vừa có chức năng phòng thủ. 

• Các biệt thự và nhà dòng họ vùng duyên hải Phúc Kiến: nhà ở nhiều tầng, mái cong, hướng biển hoặc gần biển, thể hiện phong cách kiến trúc Mân phái thích nghi với môi trường.

• Những công trình nhà vườn nhỏ, khu sinh hoạt cộng đồng mang dấu ấn vùng duyên hải: hành lang ngoài trời, không gian mở, vật liệu tự nhiên – tạo nên không khí gần gũi và linh hoạt.

 

 Kiến trúc Mân phái không chỉ là kết quả của yêu cầu sinh hoạt – phòng thủ – khí hậu, mà còn phản ánh quan niệm hồi gia (回家), quy tụ dòng họ, vĩ mô trong vi mô: cả một dòng họ sống chung, cùng chịu gió bão, cùng sinh hoạt, cùng kết nối với thiên nhiên. Điều này làm cho mỗi công trình mang giá trị cộng đồng rất rõ rệt. Hơn nữa, phong cách này cũng góp phần bảo tồn nghệ thuật dân gian, như kỹ thuật đất nện, mái ngói địa phương, khắc gỗ, chạm đá, tất cả tạo thành biểu tượng văn hóa của vùng Phúc Kiến.